Web3 nedir?
Web3, internette veri sahipliği ve kontrolünü merkezî olmaktan çıkaran blok zinciri gibi teknolojiler için kullanılan genel bir terimdir. Çoğu internet uygulaması, son kullanıcı verilerinin nasıl kaydedileceğini ve kullanılacağını belirleyen merkezî varlıklar tarafından kontrol edilmektedir. Web3 (Web 3.0, merkezî olmayan web veya anlamsal web olarak da adlandırılır) teknolojileri, merkezî yönetim yapılarının yerine, topluluk odaklı projelere olanak tanır. Bu projelerde son kullanıcılar verileri kontrol eder, fiyatlandırmayı belirler, teknik gelişmeye doğrudan katkıda bulunur ve proje yönetiminde daha fazla söz sahibidir. Söz konusu teknolojiler, kullanıcıların birbirleriyle nasıl etkileşimde bulunduğunu otomatik olarak düzenleyen mekanizmalar içerir. Böylece merkezî bir varlığın bu etkileşimleri yönetmesine gerek yoktur.
Web 3.0'ın temel fikirleri nelerdir?
Web 3.0'ın dört ana özelliği vardır.
Merkeziyetsizlik
Merkezî olmayan web uygulamaları, Web 3.0'ın önemli bir özelliğidir. Amaç, verileri merkezî olmayan ağlarda dağıtmak ve depolamaktır. Bu ağlarda, farklı kuruluşlar temel altyapıya sahiptir ve kullanıcı bu alana erişmek için doğrudan depolama sağlayıcısına ödeme yapar.
Merkezî olmayan uygulamalar ayrıca, bilgi kopyalarını birden fazla konumda depolar ve veri tutarlılığını baştan sona sağlar. Bireysel kullanıcılar, verilerini merkezî bir altyapıya teslim etmek yerine nerede bulunacağını kontrol edebilirler. Merkezî olmayan internet kullanıcıları isterlerse kendi verilerini satabilirler.
Güven gerekliliğinin olmaması
Merkezî web uygulamalarında ve hizmetlerinde, kullanıcıların verilerini, işlemlerini ve etkileşimlerini yönetmek için genellikle merkezî bir otoriteye güvenmeleri gerekir. Bu merkezî otoriteler, kullanıcı verileri üzerinde kontrole sahiptir ve sistemin kurallarını manipüle edebilirler. Veriler güvenlik risklerine veya kötü yönetime tabi olabilir, bu da potansiyel olarak kullanıcı bilgilerinin kaybolmasına veya kötüye kullanılmasına neden olabilir.
Buna karşılık Web3'te güven gerekliliği yoktur; böylece kullanıcılar, herhangi bir tarafa güvenmek zorunda kalmadan işlem ve etkileşimlerde bulunabilirler.
Semantik web
Semantik web, uygulamaların web verilerinin içeriğini ve bağlamını anlayarak karmaşık görevleri gerçekleştirmesini sağlar. Kullanıcı tarafından oluşturulan verilere anlam (semantik) kazandırmak için meta veri ve yapay zekâ kullanır.
Web 3.0, şu anda mevcut web teknolojilerinde bazı alanlarda kullanılan semantik web teknolojilerine daha fazla yönelmeyi amaçlamaktadır. Örneğin, bir arama altyapısı daha doğru ve bağlamsal olarak daha anlamlı arama sonuçları sağlar ve akıllı aracılar kullanıcıların görevleri daha verimli bir şekilde yerine getirmelerine yardımcı olur.
Birlikte çalışabilirlik
Web 3.0, farklı teknolojiler arasında daha fazla ara bağlantı oluşturmayı amaçlamaktadır; böylece veriler farklı platformlar arasında aracılar olmadan akar. Birlikte çalışabilirlik verileri taşınabilir hâle getirir; böylece kullanıcılar tercihlerini, profillerini ve ayarlarını korurken hizmetler arasında sorunsuz bir şekilde geçiş yapabilirler.
Aynı zamanda, çok çeşitli Nesnelerin İnterneti (IoT) cihazlarını entegre eden protokoller, web'in erişimini geleneksel sınırların ötesine genişletir. Örneğin, sınırsız işlemleri destekleyen kripto para teknolojileri, coğrafi ve politik sınırların ötesinde değer alışverişine izin vermektedir.
Web 3.0 neden önemlidir?
İnternet yeni başladığında salt okunur web deneyimleri yaygındı. Son kullanıcılar, yalnızca statik web sayfalarını barındıran altyapıyı satın alan ve sürdüren şirketler tarafından yayınlanan içeriği okuyabiliyordu.
Blog sayfaları ve sosyal medya platformları gibi Web 2.0 teknolojilerinin ortaya çıkmasıyla birlikte uygulamalar daha etkileşimli hâle geldi. İçerik oluşturup yayınlayabilir veya başkalarıyla hizmet alışverişinde bulunabilirsiniz. Ancak tüm etkileşimler, hizmet alışverişinden ticari fayda sağlayan merkezî üçüncü taraf otoriteler tarafından yönetilmektedir. Ayrıca son kullanıcıların oluşturduğu dijital varlıklara sahip olabilir ve bunları kontrol de edebilirler.
Örneğin, merkezî serbest çalışan platformları serbest çalışanları müşterilerle buluştururken oda paylaşım platformları mülk sahiplerini kiracılarla buluşturuyor. Hem servis sağlayıcılar hem de kullanıcılar; hizmet profilleri, hizmet açıklamaları, kullanıcı profilleri, blog sayfaları, videolar ve yorumlar gibi veriler oluşturur. Platformlar, tüm bu verileri merkezî olarak yönetir.
Web 2.0 ile ilgili zorluklar
Merkezî platformlar iki taraf arasındaki etkileşimleri kolaylaştırıp düzenlerken Web 2.0 mekanizmaları beraberinde çeşitli zorluklar getirmektedir:
- Hizmet sağlayıcılar, itibarını ve müşteri tabanını kaybetmeden verilerini başka platformlara taşıyamayabilir.
- Kullanıcılar, verilerinin nasıl kullanıldığı ve yönetildiği konusunda sınırlı kontrole sahiptir.
- Merkezî platform, son kullanıcıları önemli ölçüde etkileyebilecek belirli kararlar verebilir. Örneğin, kullanıcı tarafından oluşturulan belirli içerikleri filtreleyebilir veya son kullanıcının belirli site özelliklerine erişimini sınırlandırabilirler.
Web 3.0'ın avantajları
Web 3.0, veri oluşturucuların kendi verilerinin sahibi olduğu ve kontrol ettiği aynı zamanda nasıl kullanıldığı ve yönetildiği konusunda daha fazla söz sahibi olduğu okuma/yazma/sahip olma paradigmasına doğru ilerlemeyi amaçlamaktadır. Web 3.0 teknolojileri, çeşitli mekanizmalar sağlayarak son kullanıcıların müşterilerin ötesine geçerek hissedar ve katılımcı olmalarını sağlar. Aşağıda bazı diğer avantajlar yer almaktadır.
Geliştirilmiş etkileşim
Kullanıcılar, birbirleriyle ve çözüm sağlayıcı ile daha anlamlı bir şekilde etkileşime girerler. Veri değişimi talepleri yerine çevrimiçi topluluklara aktif katılım için teşvikler alırlar.
Geliştirilmiş gizlilik
Bireysel kullanıcı, verilerine kimin erişebileceğini belirler. Verilerine, verileri elinde bulunduran altyapı sahibi tarafından erişilemez. Çevrimiçi etkileşimleriniz herkese açık olabilir ancak kimliğiniz gizlidir.
Herkesin katılımına açık iletişim
Web 3.0, iletişimin önündeki coğrafi, politik ve kurumsal engelleri kaldırmayı amaçlamaktadır. Büyük teknoloji şirketlerinin sansürünü sınırlandırmakta ve güvenlik gerekliliklerini artan şeffaflıkla dengelemektedir.
Web 3.0'daki ana teknolojiler nelerdir?
Blok zinciri teknolojisi; şeffaflık, değişmezlik ve güvenilirlik sağlayarak birçok Web 3.0 uygulamasının temelini oluşturmaktadır. Blok zincirleri, bir düğüm ağı üzerinden işlem veya veri kayıtlarını depolayan merkezî olmayan ve dağıtılmış defterlerdir.
Bir blok zinciri veri tabanı, verileri kronolojik olarak tutarlı bloklar hâlinde depolar ve bu blokları yalnızca eşler arası ağın mutabakatı ile silebilir veya değiştirebilirsiniz. Yetkisiz işlem girdilerini engelleyen ve bu işlemlerin ortak görüntülenmesinde tutarlılık oluşturan yerleşik mekanizmalar mevcuttur. Sonuç olarak, her türlü işlemi izlemek için değiştirilemez bir defter oluşturmak için kullanabilirsiniz.
Web 3.0'ın geliştirilmesine yön veren diğer önemli teknolojileri aşağıda bulabilirsiniz.
Blok zinciri teknolojisi hakkında bilgi edinin »
Belirteçlere ayırma
Blok zinciri teknolojisi uygulamalarını belirteçlere ayırma yoluyla genişletebilirsiniz. Belirteçlere ayırma, gerçek dünya veya dijital varlıkların bir blok zincirinde dijital belirteçler olarak temsil edilmesi sürecidir.
Bu belirteçler, mülkiyetin, erişim haklarının veya diğer değer biçimlerinin kriptografik temsilleridir. Örneğin gayrimenkul, hisse senetleri, emtialar, sanat, müzik ve hatta oyun içi ürünler gibi fiziksel ve dijital varlıkları temsil edebilirsiniz.
Her belirteç, dayanak varlığın belirli bir bölümünü veya tüm birimini temsil edebilir; bu da onu bölünebilir ve kolayca alınıp satılabilir hâle getirir. Sanal dünyada, menkul kıymet düzenlemelerine tabi menkul kıymet belirteçleri veya fraktal sahipliğe izin vermeyen benzersiz, bölünemez varlıkları temsil eden değiştirilemez belirteçler (NFT'ler) gibi farklı belirteç türleri vardır.
WebAssembly
WebAssembly (Wasm), yığın tabanlı bir sanal makine için ikili bir komut biçimidir. Tarayıcı içinde korumalı bir alanda çalışır, bu da kullanıcının yerel dosya sistemine erişemeyeceği anlamına gelir.
Web tarayıcılarında çalışan yüksek performanslı kod sağlayarak merkezî olmayan uygulamaların farklı platformlarda verimli bir şekilde çalışması için bir temel oluşturur. Geliştiriciler, kodu neredeyse yerel hızlarda çalıştırabilir ve JavaScript gibi geleneksel web teknolojilerine kıyasla performansta önemli bir artış sağlayabilirler.
Semantik web teknolojileri
Semantik web teknolojileri, uygulamaların müşteri verilerini daha iyi anlamasına ve yorumlamasına olanak tanır. Birden çok veri kümesini birbirine bağlamak veya yapılandırılmış verileri web üzerinde yayınlamak için bağlantılı veri ilkelerini kullanırlar. Aşağıda bazı örnekleri görebilirsiniz.
Resource Description Framework
Resource Description Framework (RDF) ile ifadeleri özne-yüklem-nesne biçiminde üçlüler olarak ifade edebilirsiniz. Bu üçlüler, farklı varlıkların ilişkilerini temsil eden grafik tabanlı bir veri yapısı oluşturur. SPARQL, RDF verilerini sorgulamak için kullanılan bir sorgu dilidir.
Web Ontoloji Dili
Web Ontoloji Dili (OWL), ontolojileri veya bilginin ve kavramlar arasındaki ilişkilerin resmi temsillerini tanımlamak için kullanılan bir dildir. Sınıfları, özellikleri ve örnekleri belirtmenin yanı sıra akıl yürütme ve çıkarım yapmayı kolaylaştırmak için kullanabilirsiniz.
Bazı örnek Web 3.0 uygulamaları nelerdir?
Çeşitli blok zinciri teknolojisi uygulamaları oluşturulmakta ve API'ler ve hizmetler olarak sunulmaktadır. Bunlar, daha sonra farklı kullanım durumları için başka Web3 uygulamaları oluşturmak üzere kullanılır. Aşağıda bazı örnekleri görebilirsiniz.
Akıllı sözleşmeler
Akıllı sözleşmeler, kodla yazılmış önceden tanımlanmış kurallara sahip kendi kendini uygulayan sözleşmelerdir. Belirli koşullar yerine getirildiğinde sözleşmenin şartlarını otomatik olarak uygularlar. Örneğin, bir sözleşmede bir malın mülkiyetinin mal için ödeme yapan kişiye geçeceği belirtiliyorsa bu sözleşmeye sadece istenen fiyatı gönderirsiniz. Defter, daha sonra sizi yeni sahip olarak yansıtmak için bir sonraki bloktaki bir işlemi kullanarak otomatik olarak güncellenir.
Merkezî olmayan özerk bir organizasyon (DAO), bir kaynak havuzu (belirteçler) üzerinde merkezî olmayan karar vermeyi otomatikleştiren, üzerinde anlaşmaya varılmış bir akıllı sözleşmedir. Belirteç sahibi kullanıcılar kaynakların nasıl harcanacağı konusunda oy kullanır ve kod oylama sonucunu otomatik olarak gerçekleştirir.
İpotek, tahvil ve menkul kıymetler (merkezî olmayan finans olarak da adlandırılır) gibi finansal araçların koşullarını programlamak için akıllı bir sözleşme kullanabilirsiniz. İsterseniz bir tedarik zinciri boyunca malların takibini ve ödemesini kolaylaştırabilirsiniz. Akıllı sözleşmeler aracılara olan ihtiyacı ortadan kaldırabilir, bu da işlemlerin daha verimli ve güvenli olmasını sağlar.
Merkezî olmayan tanımlama
Merkezî olmayan kimlik, bireylere dijital kimlikleri üzerinde daha fazla kontrol ve sahiplik vermeyi amaçlayan bir teknolojidir. Geleneksel çevrimiçi sistemlerde, kullanıcılar kimliklerini yönetmek ve çeşitli çevrimiçi hizmetlere erişmek için genellikle merkezî kimlik sağlayıcılarına (sosyal medya platformları veya e-posta hizmetleri gibi) güvenirler.
Merkezî olmayan kimlik, kimlik bilgilerinin kontrolünü bireysel kullanıcıya geri verir. Merkezî olmayan bir tanımlayıcı (DID) belgesiyle ilişkili küresel olarak benzersiz tanımlayıcılar kullanır. Bu belge, kimlikle ilgili açık anahtarları, kriptografik materyalleri ve hizmet uç noktalarını içerir. Teknoloji, belirli kimlik özelliklerini paylaşmak ve kimlik doğrulama süreçleri sırasında kimliği tanımlayabilecek bilgilere (PII) maruz kalmayı en aza indirmek için seçici ifşa kullanır.
Gezegenler Arası Dosya Sistemi (IPFS)
IPFS, Web 3.0'da içerik depolamak ve bunlara erişmek için daha verimli ve esnek bir yol sağlayan, merkezî olmayan ve dağıtılmış bir dosya depolama sistemidir. Her dosyaya benzersiz bir kriptografik özet (içerik tabanlı adres) verir. Her IPFS düğümünün bir istemci ve sunucu görevi gördüğü eşler arası ağ kullanır. Düğümler, içeriği web üzerinden depolamak, almak ve dağıtmak için iş birliği yapar ve merkezî sunuculara olan ihtiyacı ortadan kaldırır.
Örneğin, bir kullanıcı IPFS üzerinde içerik talep ettiğinde sistem, içeriği depolayan düğümleri bulmak için içeriğin benzersiz özetini kullanır. Daha sonra içeriği birden fazla düğümden paralel olarak alarak yedeklilik ve hata toleransı sağlamaya yardımcı olur.
Bazı Web 3.0 uygulama zorlukları nelerdir?
Gelişmekte olan her teknolojide olduğu gibi, Web3 uygulaması da yaygın olarak benimsenmesi ve başarı için ele alınması gereken çeşitli zorluklarla karşı karşıyadır. Bazı temel zorluklar aşağıda verilmiştir.
Teknik zorluklar
Veri hacimleri arttıkça blok zinciri ağları çok pahalı ve hesaplama açısından zorlu hâle gelebileceğinden ölçeklenebilirlik birincil endişe kaynağı olmaya devam etmektedir. Sürdürülebilir ve çevre dostu teknolojiler yaratma çabaları devam etmektedir.
Farklı blok zinciri ağları ve protokolleri arasında birlikte çalışabilirlik de bir başka zorluktur.
Kullanıcı deneyimi ve benimseme
Karmaşık arayüzler ve dik öğrenme eğrisi, genel benimsemeyi sınırlamaktadır. Blok zinciri teknolojisinin karmaşıklıklarını soyutlayan sezgisel arayüzler tasarlayarak kullanıcı deneyimini iyileştirmek çok önemlidir.
Ayrıca Web3 uygulamalarının mevcut veri koruma ve finansal güvenlik gereksinimlerini takip etmesi gerektiğinden mevzuata uygunluk bir zorluk teşkil etmektedir.
Yönetişim
Merkezî olmayan sistemlerde yönetişim zor olabilmektedir. Toplumun katılımını içeren ve gücü merkezî hâle getirmeyen etkili yapılar gerektirir.
Uygulamanın hedefleriyle uyumlu verimli tokenomik ve belirteç standartları tasarlamak, dikkatli bir değerlendirme gerektirir. Bu sınırlamaların üstesinden gelmek için Web3 topluluğu içinde iş birliği, yenilikçilik ve sürekli iyileştirme gerekmektedir.
AWS, Web 3.0 uygulama gereksinimlerinizi nasıl destekleyebilir?
Amazon Yönetilen Blok Zinciri, genel ve özel blok zincirlerinde dayanıklı Web3 uygulamaları oluşturmanıza yardımcı olmak için tasarlanmış, tam olarak yönetilen bir hizmettir. Yönetilen Blok Zinciri ile, özel blok zinciri altyapısını dağıtma ve Web3 uygulamalarınızı blok zinciri ağına bağlı tutma konusunda endişelenmenize gerek yoktur.
Tüm Yönetilen Blok Zinciri özellikleri, kurumsal sınıf ve genel tüketici uygulama yapıları için güvenli bir şekilde ölçeklendirilir. Yararlanabileceğiniz yöntemler şunlardır:
- Birden çok blok zincirine anında ve sunucusuz erişim için AMB Access'i kullanın
- Birden fazla blok zincirinden gerçek zamanlı ve geçmiş verilere erişen geliştirici dostu API'ler için AMB Query kullanın
- Özel blok zinciri altyapısı veya ayıkla, dönüştür ve yükle (ETL) araçları kullanmadan standartlaştırılmış blok zinciri verilerini AWS hizmetleriyle entegre edin
Hemen bir hesap oluşturarak AWS'de Web 3.0 uygulamalarını kullanmaya başlayın.
